Slaap en de hersenen.                                                                                                                            Slapen is vaak fijn; je rust uit en je hebt energie om met plezier aan je dagelijkse activiteiten te beginnen. Slaap is echter ook essentieel voor de gezondheid; van structureel slechte slaap word je ziek. Maar wat is slaap nu eigenlijk, waarom is goed slapen zo belangrijk, wanneer slaap je goed en wat kun je doen om beter te slapen?

Wat is slaap?                                                                                                                                                   Slaap is een dagelijks terugkerende toestand van lichamelijke rust. De spieren ontspannen zich en er is sprake van een laag bewustzijnsniveau. De hersenen blokkeren alle omgevingsprikkels zodat de buitenwereld tijdelijk nauwelijks invloed heeft.

Gedurende een nacht doorloopt men ongeveer vijf slaapcycli. Iedere slaapcyclus bestaat uit vier fasen, elk gekenmerkt door verschillende hersenactiviteit. De eerste slaapfase N1 is het lichtst. Vervolgens gaat men via slaapfase N2 door naar N3; de diepe slaap. Daarna gaat de diepe slaap over in de droomslaap. Gedurende deze fase zijn de lichaams-spieren volledig ontspannen en zelfs verlamd, hartritme en ademhaling worden onregelmatiger en de bloeddruk stijgt. Ook bewegen de ogen snel heen en weer. Daarom heet deze fase ook wel de Rapid Eye Movement-slaap of remslaap. Wanneer alle fasen zijn doorlopen begint de cyclus opnieuw.

Naarmate de nacht vordert, bevatten de cycli alleen steeds minder diepe slaap en meer remslaap. Volgens onderzoekers zijn vooral de diepe slaap en de remslaap belangrijk voor een goede nachtrust. Daarom zijn vooral de eerste 4 á 5 uur slaap zo belangrijk.

Functie van slaap.                                                                                                                                       Wat precies de functie van slaap is, heeft de wetenschap vooralsnog niet volledig weten te ontrafelen. Naast het bevorderen van lichamelijk herstel, lijkt slaap ook een belangrijke invloed te hebben op het geheugen; door slaap kunnen we onthouden wat we overdag geleerd hebben. Recentelijk is ontdekt dat slaap ook helpt voor het schoon houden van de hersenen. Tijdens de slaap krijgen de hersenen namelijk als het ware een ‘wasbeurt'.                 Een bepaald type hersencellen krimpt tijdens de slaap, waardoor meer ruimte in onze hersenen ontstaat en schadelijke stoffen weggespoeld en afgevoerd kunnen worden.

Slaapregulatie en individuele verschillen.                                                                                                Zowel een toenemende drang om te gaan slapen (ook wel slaapdruk genoemd) als de biologische klok zorgen ervoor dat men op een gegeven moment gaat slapen. Licht speelt hierbij een belangrijke rol. De biologische klok reguleert iemands 24-uurs slaap-waakritme.   De biologische klok bevindt zich in de hersenen in de zogenoemde suprachiasmatische kern. Onder de invloed van helder (dag)licht wordt informatie over het 24-uurs ritme van de aarde doorgegeven aan de biologische klok. Aan de hand hiervan wordt onder andere een signaal afgegeven aan de pijnappelklier om melatonine aan te maken. Het slaaphormoon melatonine heeft invloed op de slaapdruk en dus op de tijd wanneer men gaat slapen. Blauw licht afkomstig van beeldschermen onderdrukt de aanmaak van melatonine.

Het tijdstip waarop men behoefte heeft aan slaap kan sterk verschillen. De biologische klok loopt namelijk niet bij iedereen gelijk. Zo bestaan er ochtendtypes en avondtypes. Als gevolg van de puberteit zijn de meeste pubers tijdelijk avondtypes, maar na de puberteit herstelt dit vaak weer.

Ook de duur van slaap verschilt van persoon tot persoon. Gemiddeld slaapt een volwassene zo'n 7 á 8 uur. Ouderen hebben over het algemeen minder slaap nodig. Belangrijk is dat men niet te weinig (minder dan 6 uur) of te veel (meer dan 9 uur) slaapt, aangezien beide het risico op gezondheidsschade doen toenemen.

Oorzaken slecht slapen.                                                                                                                     Bepaalde hersenaandoeningen, zoals parkinson en dementie, maar ook angst en depressie gaan vaak gepaard met een slechte slaap. Ook na een beroerte heeft men vaak last van een slechte slaap. In sommige gevallen wordt slecht slapen veroorzaakt door een slaapstoornis zoals apneu, narcolepsie, restless legs, insomnie (slapeloosheid) of een andere slaapstoornis waardoor de kwaliteit van slaap negatief beïnvloed wordt.